Συνέντευξη του Χρήστου Στρεμμένου στην Ελίνα Ιατρίδου-
Το παραδοσιακό “Αλλαντοποιείο Στρεμμένου”, γνωστό εδώ και χρόνια για τα εξαιρετικά χειροποίητα αλλαντικά Ευρυτανίας που έχουν ξεχωρίσει στις διεθνείς αγορές, αποτελεί μία μικρογραφία «πράσινης» αγρο-τουριστικής ανάπτυξης, ένα πρότυπο μοντέλο για όλη την ελληνική ύπαιθρο.
Εμπνευστής και βασικός ιδρυτής του, ο καθηγητής Φυσικοχημείας στο Πανεπιστήμιο της Mπολόνια και τέως πρέσβης της Έλλάδας στη Ρώμη, Χρήστος Στρεμμένος, που συνδύασε, με την διορατικότητα τις γνώσεις και την οξυδέρκειά του, την γαστρονομία της Ιταλίας με την αρχαιοελληνική παράδοση συμβάλλοντας στην ανάδειξη των παραδοσιακών αλλαντικών και στην δημιουργία θέσεων εργασίας, σε μία δύσκολη περιοχή όπως η Ευρυτανία.
Ο professore Χρήστος Στρεμμένος έχει ολόκληρη φιλοσοφία που στηρίζεται σε αξιοποιήσιμα, βιβλιογραφικά δεδομένα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας για την εθνική ιστορική πατρότητα των γαστρονομικών εδεσμάτων του. Κι έτσι όσον αφορά τα αλλαντικά, το προσιούτο made in Greece ονομάζεται «Ακροκώλιον το τακερόν» όπως αναφέρεται στην Ηλιάδα, το ζαμπόν «Ακροκώλιον το δίoφθον» και το προσιούτο από μαύρο ελληνικό χοίρο «Ακροκώλιον το Μέλαν».
Καινοτομία και παράδοση λοιπόν;
«Η ελληνική παράδοση- απαντά ο Χρήστος Στρεμμένος– δεν είναι παράδοση του χθες, όπως των περισσότερων Ευρωπαίων. Είναι παράδοση που έχει συσσωρευμένη γνώση και εμπειρίες από χιλιετίες, παρά τις δύσκολες ιστορικές περιόδους με τουρκοκρατίες, ενετοκρατίες , βυζαντινοκρατίες. Η μυθολογία δεν είναι τίποτα άλλο από την συλλογική διαίσθηση μίας φυλής. Αποτελεί την πεμπτουσία της κουλτούρας μας! Η Ελλάδα έχει τόσα αναπτυξιακά αποθέματα σε χειμερία νάρκη ή σε στρεβλή αναπτυξιακή κατεύθυνση. Και -δυστυχώς- δεν έχει αξιοποιήσει την σημαντική ιστορία και την κουλτούρα της».
Εκ των πραγμάτων, η συζήτηση μας στρέφεται στην βαθιά οικονομική κρίση που μαστίζει εδώ και χρόνια την χώρα, στον τουρισμό και την αξιοποίηση της παράδοσης. Για τον Χρήστο Στρεμμένο τα πράγματα είναι ξεκάθαρα:
« Πρέπει να διαλέξουμε δυο βασικούς «νομοτελειακούς» τομείς. Ο ένας συνδέεται με την κουλτούρα μας και με τον τόπο μας. Ο άλλος με την διατροφή. Ο τουρισμός στην Ελλάδα θα αυξηθεί γεωμετρικά αν βελτιώσουμε το διατροφικό κομμάτι. ‘Οχι όμως με απομιμούμενα μοντέλα αμερικανικά ή ευρωπαϊκά. ‘Εχουμε δικά μας μοντέλα τα οποία προσάγουν και στον τόπο και εξυπηρετούν και τον τουρισμό. Σε μικρογραφία το έχω κάνει με αυτό το παραδοσιακό αλλαντοποιείο εδώ στον Προυσό. Προσπαθώ αυτό το μοντέλο, χωρίς επίπλαστες καινοτομίες, να γίνει βίωμα όλης της ελληνικής υπαίθρου. Γιατί από τη δεκαετία του ΄60 και μετά η ελληνική ύπαιθρος απενεργοποιήθηκε. Και αυτό είναι η μεγαλύτερη παθογένεια της χώρας. Δεν θα είχαμε σήμερα κρίση, όπως δεν είχαμε και την περίοδο της Κατοχής, παρόλο που οι Γερμανοί μάς κατάσχεσαν όλα τα σιτάρια της Θεσσαλίας. Η ύπαιθρος δεν πείνασε, η Αθήνα όμως πείνασε όπως και τα άλλα αστικά κέντρα. Από τότε μέχρι σήμερα κανένας πολιτικός δεν αναδεικνύει αυτή την μεγάλη αυτή παθογένεια, που είναι το «κλειδί» της καθυστέρησης και της οικονομικής κρίσης της χώρας, παρότι τελευταία έχουμε προβληματιστεί ως χώρα και ως λαός για το μέλλον μας...» αναφέρει ο κ. Στρεμμένος.
Και συνεχίζει: «Γιατί να λένε οι Ευρωπαίοι, πίνω κρασί από την κοιλάδα του Ρήνου και να μην λένε, πίνω κρασί από την κοιλάδα του Αχελώου; ‘Ενα κρασί που στολίζεται και με μία μυθολογική χροιά με τον θεό Αχελώο…»
Οταν οι Ευρωπαίοι ανακάλυψαν την Κοιλάδα του Αχελώου
Η αναφορά στον «πληγωμένο» ποταμό Αχελώο που διασχίζει τον κορμό της ηπειρωτικής Ελλάδας από βορά μέχρι το νότο, δεν είναι τυχαία. Στο διάβα του καταγράφεται όλη η ιστορία της Ελλάδας.
Η συνάντησή μας στον Προυσό Ευρυτανίας συνέπεσε συγκυριακά με τις πρόσφατες δηλώσεις του προέδρου της Ομάδας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Τζιάνι Πιτέλα, ο οποίος αναφερόμενος στις αναπτυξιακές δυνατότητες της Ελλάδας κάνει ειδική μνεία στην Κοιλάδα του Αχελώου. Χαρακτηρίζει την περιοχή «μαργαριτάρι» για τον πλούτο της αρχαιολογικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, τις οινο-γαστρονομικές δυνατότητες και την ανάδειξη του ανθρώπινου δυναμικού της. «Οι Ευρωπαίοι ανακάλυψαν την Κοιλάδα του Αχελώου περισσότερο από τους δικούς μας περιφερειάρχες εδώ!» λέει ο κ. Στρεμμένος.
Κατά τα προτεινόμενα από την ΕΕ η «Κοιλάδα του Αχελώου» από τις πηγές του ποταμού μέχρι τiς εκβολές του έχει τις προϋποθέσεις για το πρότυπο πιλοτικό πράσινο πρόγραμμα δια-περιφερειακής ανάπτυξης και ορεινής οικονομίας στην Ελλάδα.
«’Εχω την γνώμη– τονίζει ο κ. Στρεμμένος σχολιάζοντας τις δηλώσεις Πιτέλα- ότι ο Τζιάνι Πιτέλα, υπογραμμίζοντας τις αναπτυξιακές δυνατότητες της Κοιλάδας του Αχελώου – ένα υποδειγματικό πιλοτικό πρόγραμμα που απαιτεί συνεργασία τεσσάρων Περιφερειών- υπονοεί παράλληλα πως πρέπει να αξιοποιηθεί το πακέτο Γιούκνερ! Σε εμάς, κατά την γνώμη μου εναπόκεινται, μεταξύ άλλων, και οι καθοριστικής σημασίας συλλογικές προσπάθειες που ήδη κάνουμε παράλληλα και στις τέσσερις Περιφέρειες, για την οργάνωση Λαϊκού (όχι..λαϊκίστικου!) “Κινήματος των Ενεργοποιημένων Πολιτών Ανάπτυξης Κοιλάδας Αχελώου” (ΚΕΠΑΚΑ). Μόλις προ ημερών ενημερώθηκε η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας. Είναι η αρχή μίας συσπείρωσης γύρω απ΄μία γεωγραφική ενότητα που έχει ιστορία, δυνατότητες γεωργικής ανάπτυξης» . Παράλληλα ο ίδιος χαρακτηρίζει την κατάσταση σε ευρωπαϊκό επίπεδο “πέραν του δέοντος ώριμη για συγκεκριμένες ενέργειες σε επίπεδο Διαπεριφερειακής Συνεργασίας” και “ιστορική” την ευκαιρία που δίνεται στις Περιφέρειες και στους Περιφερειάρχες της Ελλάδας.
Αν λάβουμε μάλιστα υπόψη ότι θα διατεθούν από την ΕΕ επιχορηγήσεις ύψους 20 δισ ευρώ την περίοδο 2014-2020 για την ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, είναι πολύ σημαντικό να υπάρξει σχεδιασμός με “στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης” . Τι σημαίνει αυτό; Αξιοποίηση της τοπικής τεχνογνωσίας που θα στοχεύει στην ανταγωνιστικότητα και στην διαφοροποίηση κάθε περιφέρειας ανάλογα με τα δυνατά της σημεία. Σε αυτό το πλαίσιο η Κοιλάδα του Αχελώου, κατά τον κ. Χρήστο Στρεμμένο, έχει αμέτρητες γαστρονομικές διαδρομές ανάλογα την ιδιαιτερότητα κάθε τόπου ή περιφέρειας (από Διαδρομή του Μαύρου Χοίρου, μέχρι Διαδρομή του Ψαριού και Διαδρομή του Κρασιού κ.α.).
Διαδρομή μίας ζωής
Ο Χρήστος Στρεμμένος μοιράζει τη ζωή του μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας. Γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό κοντά στον Προυσσό Ευρυτανίας όπου ο πατέρας του είχε πρωτοδιοριστεί δάσκαλος. Θυμάται ευτυχισμένα παιδικά χρόνια στον Προυσό με τον παππού να πιάνουν άγριες πέστροφες στο ποτάμι. Τελείωσε το Γυμνάσιο στο Αγρίνιο και σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Μπολόνια- το αρχαιότερο πανεπιστήμιο- όπου αργότερα δίδαξε και ο ίδιος ως καθηγητής (Εισαγωγή στην Κβαντομηχανική).
Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα δεν είχε να του προσφέρει και πολλά. Η χώρα ήταν πολύ πίσω για τον νεαρό Χρήστο Στρεμμένο με το ανήσυχο πνεύμα που είχε κάνει ήδη δύο καινοτομίες σε πτυχιακό επίπεδο όταν επέστρεψε στην πατρίδα για να υπηρετήσει την στρατιωτική του θητεία.
«Η μόνη εργασία που βρήκα τότε ήταν στους τοματοπολτούς του Αργους…» θυμάται ο ίδιος ξεδιπλώνοντας την ιστορία της ζωής του.
Ως μάννα εξ ουρανού ήρθε τότε στο πατρικό σπίτι μία επιστολή από το τμήμα Βιομηχανικής Χημείας του πανεπιστήμιου της Μπολόνια. Τον προσκαλούσαν στην Ιταλία να εργαστεί κοντά τους στο πανεπιστήμιο όταν θα τελείωνε τις υποχρεώσεις στην Ελλάδα. Ετσι η Ιταλία έγινε η δεύτερη πατρίδα του Χρήστου Στρεμμένου χωρίς ποτέ ο ίδιος να έχει σταματήσει να εργάζεται για την πρόοδο και την ευημερία της πρώτης.
Η χούντα της 21ης Απριλίου του 1967 στην Αθήνα τον βρίσκει να διδάσκει στην Μπολόνια της Ιταλίας.
«Την πρώτη μέρα που μάθαμε στην Μπολόνια ότι έγινε πραξικόπημα στην Ελλάδα υπήρξε μεγάλη αναστάτωση. Με κάλεσε το βράδυ ο δήμαρχος να μιλήσω στην πλατεία που ήταν γεμάτη κόσμο. Και μ΄ έπιασε ένα οίστρος …Συγκινούμαι ακόμη και σήμερα… Εγώ και οι φοιτητές μου, Ιταλοί και ‘Ελληνες, είχαμε φτιάξει μία προοδευτική κίνηση και ενημερώναμε αντικειμενικά τον κόσμο. Τότε οι σοσιαλιστές είχαν οργανωθεί στο «Movimento Federalista Europeo, μία πανευρωπαϊκή οργάνωση με έδρα το Παρίσι για την ενοποίηση της Ευρώπης. Σε συνεργασία τότε με τον σοσιαλιστή Σπινέλλι κάναμε παράρτημα στην Ιταλία, το οποίο προσχώρησε αργότερα ολόκληρο στο ΠΑΚ όταν ήρθε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Κάναμε αντίσταση εκ του ασφαλούς, οι ήρωες ήταν αυτοί που βασανίστηκαν και πήγαν φυλακή. Είχαμε, θυμάμαι ,φτιάξει κι έναν παράνομο ραδιοφωνικό σταθμό με τη συμμετοχή των αστροφυσικών του Αστεροσκοπείου της Ρώμης που απευθυνόταν στην Ελλάδα. Μόλις τελείωνε το BBC μπαίναμε εμείς στη συχνότητα με το τραγούδι «Πότε θα κάνει ξαστεριά..» Ακουγόταν στην αρχή μέχρι την Κέρκυρα και δεν προλάβαμε παρά μόνο 5 εκπομπές γιατί με συνέλαβαν ως ύποπτο κατασκοπείας…».
Αργότερα στα μέσα της δεκαετίας του ΄80 ο σοσιαλιστής ‘Ελληνας πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου ζητά από τον καθηγητή Χρήστο Στρεμμένο να αναλάβει καθήκοντα πρεσβευτή της Ελλάδας στη Ρώμη.
« Όταν μού έκανε την πρόταση δίδασκα στο πανεπιστήμιο της Μπολόνια. Δεν ήξερα αν θα μπορούσα να ανταποκριθώ στα καθήκοντά του πρεσβευτή, καθηγητής είμαι. Δέχτηκα να αναλάβω δοκιμαστικά για 6 μήνες και πήρα άδεια άνευ αποδοχών από το πανεπιστήμιο. Πήγα δοκιμαστικά για 6 μήνες και τελικά έμεινα στη θέση αυτή 6 χρόνια. Εφερα την Ελλάδα στη Ρώμη».
Ο Χρήστος Στρεμμένος υπήρξε από τους βασικότερους πρωτεργάτες των ΜΟΠ (Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα που διαχειρίστηκαν οι αρμόδιες αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) και διακρίνεται για τις πρωτοποριακές του ιδέες.
Και πώς φτάσαμε από το ιταλικό προσιούτο στο ακροκώλιον το ελληνικόν;
«Ήμουν πρεσβευτής ακόμα όταν ο συγχωριανός μου Μήτσος Πάστρας μού έλεγε “Βρες κάτι να κάνουμε στον Προυσό. Ο τόπος ερημώνει. Βρες κι εγώ θα τον φερω πίσω τον γιό μου τον Χρήστο που δουλεύει οικοδομή στην Αθήνα”. Και τότε, τι συγκυρία κι αυτή, ο πρόεδρος της περιφέρειας του Piemonte της Ιταλίας μού λέει “Κύριε πρέσβη, να ξέρεις ότι μάς έχουν μείνει κάτι χρήματα από ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Αφρικανών τεχνιτών. Αν έχεις κάτι υπόψη σου, να εκπαιδεύσουμε στην Ελλάδα σε οποιονδήποτε τομέα”. Αν έχω λέει; “Και βέβαια έχω, presidente!” τού απαντώ. Και παίρνω τον Χρήστο για δύο χρόνια για εκπαίδευση στην Ιταλία όπου έμαθε την τέχνη της αλλαντοποιϊας. Ο Χρήστος Πάστρας- ο πρωτομάστοράς μου σήμερα- έμαθε την τέχνη, γύρισε στο χωριό κι εγώ επανήλθα στον πανεπιστήμιο. Στη συνέχεια στήσαμε με κόπο το παραδοσιακό αλλαντοποιείο στον Προυσό. Το συγκριτικό πλεονέκτημα της περιοχής είναι το κλίμα. Σήμερα στο αλλαντοποιείο εργάζονται 5 άτομα. Κρατήσαμε 5 παιδιά στο χωριό…» . Ο Χρήστος Στρεμμένος περνά όλα του τα καλοκαίρια στην ιδιαίτερη πατρίδα του, στον Προυσσό Ευρυτανίας και υποδέχεται ο ίδιος του επισκέπτες στο αλλαντοποιείο με εκλεκτά εδέσματα κι ένα μπουκάλι τσίπουρο.
Το Greek-Crossroads προτείνει...
Επίσκεψη στο αλλαντοποιείο Στρεμμένου που λειτουργεί από το 1992 στον Προυσό Ευρυτανίας. Μέσα σε ένα ονειρεμένο τοπίο με πλατάνια και τρεχούμενα νερά, όπου ξεκινούν σηματοδοτημένα μονοπάτια προς το μοναστήρι της Παναγίας Προυσιώτισσας και την Μαύρη Σπηλιά.Να γνωρίσετε από κοντά την πρότυπη παραδοσιακή αλλαντοποιία- τη μοναδική στη χώρα που παράγει προϊόντα φυσικής ωρίμανσης με διεθνή αναγνώριση- και να δοκιμάσετε προσιούτο, σαλάμι αέρος, λουκάνικο Ευρυτανίας, καπνιστό μπέικον και πορκέτα. Όλα συνδέονται με την παράδοση του τόπου. ‘Οπως έφτιαχναν παλιά οι παππούδες σαλάμι φυσικής ωρίμανσης και προσιούτο από μαύρο χοίρο που μέχρι το 1960 είχε κάθε αγροτόσπιτο.
