Μία σκουριασμένη μεταλλική αψίδα, με ξεθωριασμένη πινακίδα, πάνω στον κεντρικό δρόμο της Γλυκής κοντά στις Πηγές Αχέροντα, σηματοδοτεί τον στενό ασφαλτόδρομο που οδηγεί στα ιστορικά χωριά του Σουλίου κι στον νερόμυλο.
Ο δρόμος σκαρφαλώνει ζικ-ζακ την πλαγιά του βουνού πάνω από το φαράγγι του ποταμού Αχέροντα και περνά στο οροπέδιο με τα κρυμμένα Σουλιωτοχώρια.
Από τη Γλυκή κι όσο ανηφορίζουμε ξετυλίγεται στα δεξιά μας πανοραμική θέα στην κοιλάδα του ποταμού Αχέροντα. Δυτικά, διακρίνεται το Ιόνιο. Η εικόνα κόβεται απότομα πίσω μας, μόλις φτάνουμε στο διάσελο. Μπροστά μας τώρα ανοίγονται ανάγλυφα τα Όρη του Σουλίου.
Προσπερνάμε μερικά κατατονικά βόδια που έχουν βρει απάγκιο στη σκιά των σκισμένων βράχων, πλάι στο γκρεμό. Τι θέλουν τα βόδια σε τούτα τα έρημα κατσάβραχα;
Ακολουθώντας τις ταμπέλες προς Σούλι, ο δρόμος κατηφορίζει προς τον παραπόταμο του Αχέροντα, το Τσαγκαριώτικο ρέμα, διασχίζει μία σιδερένια γέφυρα μπέλεϊ πάνω το ποτάμι και περνά στην απέναντι πλαγιά, που οι ντόπιοι έχουν χαρτογραφήσει ως Ράχη του Δράκου.
Υδρομασάζ στο νερόμυλο
Μία μικρή ταμπέλα δείχνει προς Μύλοι Σουλίου. Την ακολουθούμε βγαίνοντας από τη διαδρομή για μία μικρή παράκαμψη. Σε 1,5 χλμ ο δρόμος σταματά στο ποτάμι και σε έναν από τους γραφικότερους νερόμυλους της Ελλάδας πάνω στο Τσαγκαριώτικο ρέμα.
Ειδυλλιακός τόπος για να ξεφυτρώσουν ανάμεσα στα πλατάνια νεράιδες και ξωτικά. ‘Η καλύτερα ο Τάσος και η Γκόλφω, μιάς και ο Μύλος του Σουλίου, που στέκει αγέρωχος σε πείσμα των καιρών, προσδίδει τέτοια ελληνικότητα στο τοπίο…
Τα νερά γάργαρα- παγωμένα ακόμη και το καλοκαίρι – αναβλύζουν πάνω από το νερόμυλο και πέφτουν σπάταλα κι ορμητικά στο ποτάμι σχηματίζοντας μικρούς καταρράκτες. Εδώ η φύση προσφέρει απλόχερα εναλλακτικό υδρομασάζ. Σκέτος πειρασμός!
Ο νερόμυλος του Σουλίου είναι ερειπωμένος. Παρά την ένδοξη ιστορία του και την αριστουργηματική αρχιτεκτονική του, σήμερα είναι αφημένος στα στοιχειά της φύσης και στην ορμή του νερού. Μόνο οι εξωτερικοί πέτρινοι τοίχοι στέκουν αλώβητοι. Το εσωτερικό του έχει πλημμυρίσει και η ξύλινη οροφή έχει καταστραφεί.
Ο Αι Δονάτος το΄ καμε το θαύμα του!
Προσέξετε το τεράστιο πλατάνι που έχει πέσει στο ποτάμι. Ε, λοιπόν αυτό το πλατάνι, που έγειρε μόνο του πάνω στο ποτάμι λυγισμένο, προφανώς, από την ορμή του νερού και τη δίνη του χρόνου, απασχόλησε τελευταία πολύ κόσμο. Τοπικές αρχές και κοινοτάρχες, νομαρχίες και δασαρχεία, πρόεδροι και γενικοί γραμματείς προβληματίστηκαν πολύ για την τύχη του…
“Να κοπεί, να μην κοπεί το πλατάνι που είχε πάρει κλίση; ” ιδού το ερώτημα μπροστά στον κίνδυνο να γείρει το δέντρο επικίνδυνα πάνω στο νερόμυλο και να τον γκρεμίσει. Διότι, έπεσε που έπεσε η στέγη του και τίποτα δεν έχει γίνει ακόμη για την αποκατάσταση του ιστορικού νερόμυλου, μην πέσει και το πλατάνι πάνω του και τον αποτελειώσει!…
” Κι αν κοπεί ο πλάτανος; Πώς να κοπεί; Και με τι κονδύλια;” και “αντε τώρα να βγάλεις άκρη με υπουργεία σε εποχές ανελέητης λιτότητας και ζοφερής οικονομικής κρίσης…” .
Με άλλα λόγια, Χαιρέτα μου τον πλάτανο.
Λέγεται, λοιπόν, πως δεν άντεξε ο Αγιος Δονάτος μπροστά σε τούτα και σε άλλα κι… έβαλε το χέρι του. Πώς;
Να, σαν από θαύμα, λέγεται πως μία όμορφη μέρα με λιακάδα, γιατί ούτε κακοκαιρία ούτε αέρα είχε εκείνες τις μέρες- δεν πάει πολύς καιρός- το πλατάνι έγειρε μόνο του κι έπεσε πάνω στο ποτάμι, μακριά από τον νερόμυλο, ανοίγοντας ακόμα περισσότερη θέα στη μεγαλοσύνη που έχουν τα έργα ανθρώπων, φτιαγμένα με σύνεση και σεβασμό.
Ο Αγιος Δονάτος είναι ο πολιούχος άγιος της περιοχής και γιορτάζεται στις 30 Απριλίου, ημέρα αργίας στα χωριά του νομού Θεσπρωτίας.
Τα Πηγάδια του Σουλίου
Το Σούλι βρίσκεται σε μία μικρή κοιλάδα ανάμεσα στα βουνά. Στέκουν ακόμη τα σπίτια των Μποτσαραίων, του Τζαβέλα, το Βουλευτήριο όπου έκαναν τις συνάξεις οι οπλαρχηγοί και οι εκπρόσωποι των οικογενειών.
Εκεί βρίσκονται περίπου 67 πηγάδια. Φαίνονται ακόμη σήμερα τα 40. Ο συνολικός αριθμός των πηγαδιών φτάνει τα 400, καθώς κάθε φαμίλια Σουλιωτών είχε το δικό της πηγάδι. Η περιοχή ονομάζεται Πηγάδια.
Τα πηγάδια ήταν ουσιαστικά στέρνες, γιατί εκεί συγκέντρωναν το νερό της βροχής. Συνδέονται υπογείως με κεραμικές σωληνώσεις, ενώ γέμιζαν νερό από μία μεγάλη γούρνα, φυσική δεξαμενή νερού, που βρίσκεται σε ένα από τα ψηλότερα σημεία. Η φυσική δεξαμενή είναι πλακόστρωτη και συγκοινωνεί με τα πηγάδια μέσω του δικτύου των κεραμικών σωλήνων. Το νερό τους, κατά την διάρκεια της πολύχρονης πολιορκίας του Σουλίου από τον Αλή-Πασά και τον γιο του Βελή, ξεδιψούσε τους μαχητές και κράτησε στη ζωή τις οικογένειές τους.
Σύμφωνα με μαρτυρίες, που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, οι Σουλιώτες κατά τις επιχειρήσεις του 1792, όταν οι Τουρκαλβανοί πλησίασαν την περιοχή τους, έριξαν ασβέστη σε πολλά πηγάδια για να τους στερήσουν το νερό.
Ο Δήμος Σουλίου σήμερα έχει καταγράψει όλα τα ιστορικά πηγάδια και εκπονεί μελέτη για την συντήρηση και διάσωσή τους, με τις υποδείξεις της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Αναζητείται, όμως, χρηματοδότηση για την υλοποίηση του έργου.
Κάστρο Κιάφας
Μαζί με τα πηγάδια, όμως, καταρρέει και το Κάστρο της Κιάφας στη Σαμονίβα, όπως και τα λιθόστρωτα μονοπάτια που αποτελούσαν δρόμους επικοινωνίας ανάμεσα στα χωριά και τους οικισμούς στο οροπέδιο του Σουλίου. Τα χωριά του Σουλίου είναι σχεδόν ακατοίκητα το χειμώνα. Οι κάτοικοι όμως ζητούν να διασωθούν τα μνημεία ιστορίας, πολιτισμού και αγώνων, ώστε να συμβάλουν στην τουριστική ανάπτυξη του τόπου τους.
‘Άλλα ενδιαφέροντα ιστορικά μέρη στο οροπέδιο του Σουλίου είναι το μοναστήρι στο Κούγκι. Το τοπίο γύρω από τα Χωριά του Σουλίου είναι άγριο, χωρίς βλάστηση. Αφθονεί η ρίγανη…
