Ύδρα – Σπέτσες, και για κάποιους, κάπου εκεί κοντά πρέπει να είναι και τα Ψαρά… Καμία σχέση! Δέκα ναυτικά μίλια δυτικά της Χίου,στο βόρειο Αιγαίο, βρίσκονται τα Ψαρά.
Πρόσβαση: Με πλοίο από Λαύριο (Αττικής) και Χίο. Η πρόσβαση είναι δύσκολη και συχνά αναβάλλεται …επ΄ αόριστον (τουλάχιστον από τη Χίο) όταν οι αέρηδες ξεπερνούν τα 5 μποφόρ.
Το νησί φαντάζει από μακριά σαν πελώριος απομονωμένος βράχος. Oι βραχώδεις ακτές προεκτείνονται στη θάλασσα δημιουργώντας ένα φυσικό περιτείχισμα γύρω από το νησί που το κάνει να μοιάζει απόρθητο. Αποκομμένα και κάπως απομακρυσμένα τα Ψαρά, τα συντροφεύει η ιστορία τους. Μια ιστορία γεμάτη αγώνες, θυσία και δόξα. Κάθε πέτρα και ένα κατόρθωμα, κάθε ακρογιαλιά και μια ιστορία. Κάποτε στα Ψαρά ζούσαν 5.000 άνθρωποι, στο λιμάνι και στους γύρω όρμους και κόλπους μαζευόντουσαν πάνω από 400 πλοία, οι Ψαριανοί είχαν την δική τους κυβέρνηση, την δημογεροντία, ενώ η εκκλησία τους ο Αγ. Νικόλας είχε δύο σκάλες, από την μια ανέβαιναν οι άρχοντες και από την άλλη οι υπηρέτες τους.
Σήμερα στο νησί δεν ζουν παρά μία χούφτα άνθρωποι, το παλιό κτίριο της δημογεροντίας είναι ξενώνας, ενώ η εκκλησία ανοίγει για γάμους και βαφτίσια.
Περιήγηση στο νησί
Στο λιμανάκι των Ψαρών, όπου βρίσκεται όλη η κίνηση του νησιού, υπάρχουν ταβερνάκια, δύο-τρία καφέ, λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια και ξενώνες. Στη νότια πλευρά του λιμανιού προς τον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, συναντάμε την βοτσαλωτή παραλία Κάτω Γιαλός. Στην αντίθετη κατεύθυνση, ανατολικά του λιμανιού, είναι η παραλία Λαζαρέτα με αμμουδιά και βράχους με φυσικές σκιές και ο κόλπος της Αγίας Κυριακής.
Ασφάλτινος δρόμος, μετά τον οικισμό των Ψαρών, οδηγεί αριστερά στο Μοναστήρι τις Παναγίας (9 χλμ) και στην μεγαλύτερη παραλία του νησιού την Λάκκα με τις βραχονησίδες Νησοπούλα και Άη Νικολάκι. Μια μικρή χερσόνησος χωρίζει τη Λάκκα από την παραλία Αρχοντίκι. Είναι μια πανέμορφη παραλία με άμμο και βότσαλο, προσβάσιμη με τα πόδια από τον οικισμό. Εδώ θα δείτε τους Μυκηναϊκούς τάφους που έχει φέρει στο φως η Κ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων μετά από συστηματική ανασκαφή τα τελευταία χρόνια.
Ο δρόμος συνεχίζει στην μικρή κοιλάδα του Φτελιού με την μεγάλη παραλία και τα απότομα νερά. Ο άλλος δρόμος, δεξιά του λιμανιού οδηγεί σε περιοχές που παλαιότερα καλλιεργούνταν. Εκεί βρίσκεται και η βοτσαλωτή παραλία της Λήμνου. Η διαδρομή διασχίζει την περιοχή Λιβάδια και φτάνει στη νοτιότερη παραλία του νησιού, το Φανάρι, όπου βρίσκεται ένα από τα παλαιότερα εξωκλήσια, αυτό του Αγίου Γεωργίου.
Οι Ψαριανοί πυρπολητές -καραβοκύρηδες
Από τα μέσα του 18ου αιώνα τα Ψαρά βρίσκονται συνεχώς στο προσκήνιο και παίρνουν μέρος αποφασιστικά σε όλα τα ιστορικά γεγονότα που σχετίζονται με τους αγώνες της απελευθέρωσης του Ελληνικού Γένους. Κωνσταντίνος Κανάρης, Νικόλαος Αποστόλης, Κωνσταντίνος Νικόδημος, Δημήτριος Παπανικολής, Αντώνιος Βρατσάνος είναι μερικοί από τους Ψαριανούς αγωνιστές που έγραψαν με χρυσά γράμματα το όνομά τους στις σελίδες της ελληνικής ιστορίας.
Οι κάτοικοι των Ψαρών από τα πρώτα χρόνια στράφηκαν στη θάλασσα, άρχισαν να ναυπηγούν πλοία και να επιδίδονται στο εμπόριο. Από το 1770, κι ενώ όλη η Ελλάδα στέναζε κάτω από τον τουρκικό ζυγό, τα ψαριανά καράβια με τις ηρωικές καταδρομές τους είχαν γίνει ο βραχνάς του σουλτάνου.
Η επανάσταση του 1821 βρίσκει τους Ψαριανούς με περισσότερα από 300 καράβια, μικρού και μεγάλου εκτοπίσματος. Καταδιώκουν και βυθίζουν κάθε τουρκικό πλοίο που πλέει στο Αιγαίο και μεταφέρει στρατεύματα για να καταπνιγεί η επανάσταση των Ελλήνων στην ηπειρωτική Ελλάδα. Οι Ψαριανοί πλεύριζαν τα τούρκικα πλοία με τα πυρπολικά – μικρά παλιά καράβια φορτωμένα μπαρούτι- κι αφού έβαζαν φωτιά στο πυρπολικό, λαμπάδιαζε και το εχθρικό πλοίο. Όταν οι Ψαριανοί πυρπόλησαν ακόμη και την τουρκική ναυαρχίδα, τότε ο σουλτάνος Μαχμούτ Β να έξυσε με το νύχι του τα Ψαρά πάνω στο γεωγραφικό χάρτη, θέλοντας να δείξει πως το μικρό αυτό νησί έπρεπε να σβήσει… Την καταστροφή των Ψαρών αναλαμβάνει ο Χορσέφ πασάς. Ο σουλτάνος στέλνει μήνυμα στους Ψαριανούς να παραδώσουν το νησί, χωρίς πόλεμο προσφέροντας εγγυήσεις για τη ζωή τους. Η απάντηση είναι αρνητική.
Στις 20 Ιουνίου του 1824 ο τουρκικός στόλος έκανε την εμφάνισή του στο βόρειο μέρος του νησιού, στον όρμο Κάναλο κι αρχίζει άγρια επίθεση. Οι Τούρκοι όμως βρίσκουν όχι καλά φρουρούμενη την ανατολική πλευρά του κάβου Μαρκάκη και κύματα στρατιωτών αποβιβάζονται στα Ψαρά κάμπτοντας την ηρωική αντίσταση των νησιωτών. Τα τουρκικά στρατεύματα αρχίζουν με μανία το έργο της σφαγής. Φωτιά και στάχτη παντού. Κάποιοι νησιώτες τρέχουν στη Μαύρη Ράχη και κλείνονται στο μικρό φρούριο όπου ήταν η πυριτιδαποθήκη του νησιού. Το φρούριο βάλλεται από στεριά και θάλασσα. Έπειτα από δυο ημέρες ηρωικής αντίστασης η μάχη πλέον εκτυλίσσεται σώμα με σώμα. Τότε ο Αντώνιος Βρατσάνος εκτελεί την ήδη ειλημμένη απόφαση. Βάζει φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και ολόκληρο το κάστρο τινάσσεται στον αέρα…
Το νησί απελευθερώθηκε μαζί με όλα τα νησιά του ΒΑ Αιγαίου κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο στις 22 Οκτωβρίου 1912 από το αντιτορπιλικό «Ιέραξ», κυβερνήτης του οποίου έμελλε να είναι ο Αντώνης Βρατσάνος, εγγονός του πυρπολητή!
Ανηφορίζοντας στη Μαύρη Ράχη
“Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη περπατώντας η δόξα μονάχη μελετά τα λαμπρά παλικάρια και στην κόμη στεφάνι φορεί γινωμένο από λίγα χορτάρια που ΄χαν μείνει στην έρημη γη”
Διονύσιος Σολωμός
Με οδηγό αυτούς τους στίχους του εθνικού μας ποιητή, οι πλώρες έδειξαν, τελικά, Βόρειο Αιγαίο για «προσκύνημα» στων Ψαρών την ολόμαυρη Ράχη. Η θρυλική Μαύρη Ράχη, το σήμα κατατεθέν των Ψαρών, βρίσκεται στο νότιο άκρο της χερσονήσου Παλαιόκαστρο. Δεσπόζει στα δυτικά του λιμανιού. Σήμερα στη θέση της πυριτιδαποθήκης υπάρχει ένας βράχος κι ένα λιτό μνημείο. Οι δυο ναοί σε ένα κτίσμα, είναι αφιερωμένοι στην Αγία Άννα και στον Άη Γιάννη τον Πρόδρομο.
Το Greek-Crossroads προτείνει...
- Στα Ψαρά θα κολυμπήσετε σε ολόχρυσες αμμουδιές χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση και εκμετάλλευση.
- Θα χορτάσετε αστακό και κατσίκι. Δεν παράγουν και τίποτα τα Ψαρά. Τόπος άγονος και φτωχός από την αρχαιότητα αφού δεν μπορούσε να προσφέρει ούτε τον αναγκαίο οίνο για τη λατρεία του Διονύσου. Η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία για το όνομα του νησιού αναφέρεται στην Οδύσσεια του Ομήρου όπου το νησί ονομάζεται Ψηρίη. «Ψηρίης γη ξηρά και άγονος ως ο της νήσου ταύτης» αναφέρει ο Όμηρος…
- Δείτε τους Μυκηναϊκούς τάφους που έφερε στο φως τα τελευταία χρόνια η αρχαιολογική σκαπάνη στην περιοχή Αρχοντίκι. Βρίσκεται σε κοντινή απόσταση ( ακόμη με τα πόδια) από τον οικισμό του λιμανιού. Συνδυάστε την βόλτα σας με κολύμπι στους βοτσαλωτούς ορμίσκους με τα κρυστάλλινα νερά, πλάι στον αρχαιολογικό χώρο.
- Στα Ψαρά υπάρχουν 67 εξωκλήσια που συντηρούνται από τους κατοίκους .Κάθε οικογένεια έχει αναλάβει να φροντίζει από ένα εκκλησάκι. Δείτε το σπάνιο τέμπλο που κοσμεί την Μονή Ζωοδόχου Πηγής, το οποίο έχει φιλοτεχνήσει ο Γ. Λούρος αγιογράφος από την Χίο, χρησιμοποιώντας σχέδια από τα κεντήματα Ψαριανών νοικοκυρών.
- Επισκεφθείτε το Μοναστήρι της Παναγίας, 9 χλμ. από το λιμάνι. Η Μονή υπολογίζεται ότι χτίστηκε το 1780. Στην καταστροφή του νησιού οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά για να λεηλατήσουν το μοναστήρι, όμως οι καλόγεροι αμύνθηκαν πετώντας στον εχθρό μελίσσια. Στη Μονή υπήρχε εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με την υπογραφή του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου (Ελ Γκρέκο) όμως οι Ψαριανοί πρόλαβαν και την μετέφεραν στη Σύρο όπου σώζεται μέχρι σήμερα στο ναό της Κοίμησης η Παναγιά των Ψαριανών.