Το Λαύριο, που έχει ταυτιστεί με τη μεταλλευτική ιστορία της Ελλάδας, έχει εκσυγχρονιστεί τουριστικά τα τελευταία χρόνια, λόγω της αναβάθμισης του λιμανιού. Αυτή η εργατούπολη, που χτυπήθηκε από την αποβιομηχάνιση και την ανεργία, έχει στραφεί πλέον στον τουρισμό αναδεικνύοντας τις ομορφιές της χωρίς να χάνει την ταυτότητά της…
Το low-profile Λαύριο με τα χαμηλά σπιτάκια και τα σεμνά νεοκλασικά γύρω από την κεντρική πλατεία, είναι σημείο αναφοράς για φρέσκο ψαράκι και μίνι-αποδράσεις, ιδιαίτερα τα Σαββατοκύριακα.
Αποτελεί κοινό μυστικό των “ψαγμένων” Αθηναίων που αναζητούν τους… κρυμμένους θησαυρούς στην Αττικής γής.
Στα ψαράδικα, κάτω στο λιμάνι…
Το νέο στέκι βρίσκεται down-town, στα παραδοσιακά καφενεία της ψαραγοράς του Λαυρίου- τα λεγόμενα ψαράδικα. Πρόκειται για το κτηριακό συγκρότημα που στεγάζει την αγορά του Λαυρίου, και βρίσκεται πλάι στην κεντρική πλατεία.
Το κτήριο εντάσσεται στα αξιοθέατα της πόλης. Κατασκευάστηκε απ’ την Ελληνική μεταλλευτική εταιρεία το 1885, η οποία νοίκιαζε τους χώρους σε εμπόρους. Σήμερα λειτουργεί ως ψαραγορά και κρεαταγορά και στα καφενεία του τα μεσημέρια σερβίρονται εκλεκτοί ψαρομεζέδες.
Ο εκσυγχρονισμός του λιμανιού έφερε και ξένους τουρίστες καθώς είναι αφετηρία-βάση για ιστιοπλοϊκές εξορμήσεις στο Αιγαίο και πολλές εταιρείες ενοικίασης ιστιοπλοϊκών σκαφών δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Από το Λαύριο υπάρχει ακτοπλοϊκή σύνδεση με το νησί Τζιά, ορισμένα Κυκλαδονήσια και το βόρειο Αιγαίο.
Στη βόρεια πλευρά του λιμανιού σώζονται σήμερα η σιδερένια Γαλλική Σκάλα και πίσω ακριβώς ερείπια των αποθηκών της Γαλλικής Εταιρείας. Από εδώ ο παραλιακός δρόμος οδηγεί στην έξοδο της πόλης όπου πολύ κοντά βρίσκεται το αρχαίο θέατρο του Θορικού, το αρχαιότερο της Ελλάδας και του κόσμου.
Ολόκληρη η Λαυρεωτική διαθέτει μια εντυπωσιακή ακτογραμμή, με μικρούς κόλπους και πανέμορφες παραλίες για κολύμπι με θέα τη Μακρόνησο, το ερημονήσι που υπήρξε τόπος εξορίας πολιτικών κρατουμένων.
Τα νεοκλασικά κτήρια του Λαυρίου.
‘Ενα από αυτά είναι και το παλιό Δημαρχείο του Δήμου Λαυρεωτικής. Ένα διώροφο γωνιακό κτίριο σε αυστηρά κυβικό σχήμα και με μπαλκόνι που στηρίζεται σε φουρούσια και κοιτάζει προς την πλατεία. Απ’ αυτό το μπαλκόνι το 1929 ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος θα εκφωνήσει λόγο προς τον λαό του Λαυρίου. Είχε μεταβεί ο ίδιος στην πόλη για να επιληφθεί προσωπικά του μεγάλου ζητήματος της δυναμικής απεργίας των μεταλλωρύχων της πόλης. Το κτίριο αυτό μέχρι το 1894 ήταν ξενοδοχείο με την επωνυμία “Η Αγγλία”, όμως ο ιδιοκτήτης του το μεταβίβασε στο Δήμο Λαυρεωτικής το 1894 κι έτσι από τότε έως το 1987 το κτήριο στέγασε τις υπηρεσίες του Δήμου Λαυρεωτικής.
Σήμερα στεγάζει το Ιστορικό Αρχείο Λαυρίου και τη Δημοτική Βιβλιοθήκη.
Κάθε βήμα και μία ιστορική αναφορά…
Σήμερα το Λαύριο διατηρεί σε μεγάλο βαθμό τα κτήρια και το μηχανολογικό εξοπλισμό των εργοστασίων που σημάδεψαν την ιστορία του. Μία μικρή βόλτα αρκεί.
Ολόκληρη η πόλη μοιάζει με ένα ανοικτό μουσείο βιομηχανίας, που σπάνια κανείς συναντά όμοιο του σε όλη την Ευρώπη.
Τα λίγα κτήρια που απέμειναν από την Ελληνική Εταιρεία και τα 39 συνολικά κτήρια της Γαλλικής Εταιρείας που διατηρούνται σχεδόν άθικτα στην περιοχή του Κυπριανού, εκεί όπου σήμερα είναι το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, μαρτυρούν την εξέλιξη της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα .
Στην πραγματικότητα, το Λαύριο είναι μία σύγχρονη πόλη, η οποία ιδρύθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τους Ευρωπαίους εκμεταλλευτές των μεταλλείων.
Η περιοχή θεωρείται μία από τις πιο σημαντικές μεταλλευτικές περιοχές του κόσμου. Εκατοντάδες είδη ορυκτών έχουν ανακαλυφθεί μέχρι τώρα στη Λαυρεωτική, ορισμένα έχουν εντοπιστεί για πρώτη φορά σε αυτόν τον τόπο.
Eνα μικρό κτίριο, τυπικό δείγμα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, στεγάζει το Ορυκτολογικό Μουσείο του Λαυρίου. Στις προθήκες του εκτίθενται ορυκτά και μεταλλεύματα αποκλειστικά από την Λαυρεωτική γη.
Τα μεταλλεία της Αρχαίας Αθήνας
Τα ίχνη των πρώτων προσπαθειών εξόρυξης και επεξεργασίας μεταλλεύματος φτάνουν πίσω στην 3η χιλιετία π.Χ. ενώ στις πλαγιές του λόφου Βελατούρι στο Θορικό υπάρχει στοά μεταλλείου που χρονολογείται γύρω στο 2500 π.Χ.
Στα τέλη του 7ου και τον 6ο αιώνα π.X. άρχισε η ανάπτυξη της νομισματοκοποίας και το ασήμι του Λαυρίου χρησιμοποιήθηκε για τα νομίσματα της αρχαίας Αθήνας, τις Λαυρεωτικές Γλαύκες. Μέρος από τα έσοδα των μεταλλείων μοιραζόταν στους πολίτες και η νομιμότητα της διαδικασίας εξασφαλιζόταν με τους μεταλλικούς νόμους και τη λειτουργία του μεταλλικού δικαστηρίου.
Μάλιστα όταν ο Θεμιστοκλής έπεισε τους Αθηναίους, ότι ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες ήταν ο ισχυρός στόλος, αυτοί δέχθηκαν να παραχωρήσουν το μερίδιό τους για την ναυπήγηση πλοίων. Έτσι η μεγάλη νίκη του 480 π.Χ. στη Σαλαμίνα οφείλεται, σε μεγάλο μέρος, στο ασήμι του Λαυρίου. Γι΄ αυτό και λέγεται ότι κατά ένα μεγάλο μέρος, “ο Χρυσός Αιώνας” του Περικλή οφείλεται στον “Αργυρό Αιώνα” του Λαυρίου.
Ο γεωλόγος-μηχανικός Ανδρέας Κορδέλλας και τα μεταλλεία
Η νεότερη ιστορία του Λαυρίου καταγράφεται την εποχή που ο Ανδρέας Κορδέλλας, γεωλόγος-μηχανικός από τη Σμύρνη με σπουδές στο περίφημο Πανεπιστήμιο του Φράιμπεργκ της Γερμανίας, επισκέπτεται την περιοχή. Το έμπειρο μάτι του διακρίνει μονομιάς το θησαυρό που κρύβει ο τόπος.
Ο Ανδρέας Κορδέλλας απέστειλε λεπτομερή αναφορά προς το Ελληνικό υπουργείο Οικονομικών επισημαίνοντας ότι οι σωροί των σκουριών (του άχρηστου μεταλλεύματος που απέμενε μετά την καμίνευση του χρήσιμου μεταλλεύματος κατά την αρχαιότητα) έφθαναν το 1.500.000 τόνους και είχαν 10 % περιεκτικότητα ακόμη σε μολύβι, μπορούσαν δηλαδή να δώσουν 50 γρ. άργυρο ανά τόνο. Ακόμη στην αναφορά του ο Κορδέλλας σημείωνε ότι ένα άλλο άχρηστο υλικό, οι εκβολάδες (χονδρά φτωχά μεταλλεύματα που οι αρχαίοι είχαν ξεδιαλέξει με τα χέρια ως άχρηστα) μαζί με τους πλυνίτες (το τριμμένο φτωχό μετάλλευμα) έφθαναν αντίστοιχα τους 1.000.000 τόνους και 9.000.000 τόνους με 6,75% περιεκτικότητα σε μόλυβδο και μπορούσαν να δώσουν 140 γρ. άργυρο ανά τόνο.
Δυστυχώς η Ελληνική Πολιτεία δεν κατανόησε τη σημασία της ανακάλυψης του Κορδέλλα.
Ο ηγεμόνας Serpieri
Αντίθετα τη σημασία του πράγματος αντελήφθη αμέσως ο Ιταλός I. B. Serpieri, ο οποίος είχε την εμπειρία της εκμετάλλευσης των σκουριών ρωμαϊκής εποχής στο Κάλιαρι της Σαρδηνίας. Ο ίδιος είχε ήδη δει δείγματα του υλικού από το Λάυριο που είχαν φθάσει στη Σαρδηνία ως έρμα κάποιου εμπορικού πλοίου. Και εμφανίζεται ως επενδυτής για την εκμετάλλευση των σκωριών του Λαυρίου.
Ετσι το 1864 το ελληνικό δημόσιο παραχωρεί στον Serpieri έκταση 15.000 στρεμμάτων στη Λαυρεωτική γη και ο Ιταλός ιδρύει στη θέση Εργαστήρια, κοντά στο λιμάνι, την ιταλο-γαλλική μεταλλουργική εταιρεία Roux-Serpieri-Fressynet C.E. Είναι η πρώτη μεταλλουργική εταιρεία στην Ελλάδα με καμίνους τύπου Καστιλιάνου, μικρά πλυντήρια, μηχανουργείο και σιδηρόδρομο για τη μεταφορά των σκωριών και των εκβολάδων.
Την επόμενη χρονιά, το 1865, μετά από αιώνες, παράγεται και πάλι στο Λαύριο ο αργυρούχος μόλυβδος.
Βέβαια η εταιρεία Roux-Serpieri-Fressynet C.E., δεν περιορίζεται μόνο στην εκμετάλλευση των σκωριών. Προχωρεί και στην εξόρυξη υπόγειου μεταλλεύματος ενώ προσπαθεί να οικειοποιηθεί τις σκουριές της Κερατέας και της Μονής Πεντέλης αλλά και τις εκβολάδες.
«Λαυρεωτικό Ζήτημα»
Τότε oι εργάτες και oι μεταλλωρύχοι ξεσηκώνονται και κατεβαίνουν σε απεργία διεκδικώντας αξιοπρεπή μεροκάματα. Ο Serpieri όμως είναι ανάλγητος. Δημιουργείται το περίφημο «Λαυρεωτικό Ζήτημα» που πήρε τόσο μεγάλες διαστάσεις ώστε η Ελλάδα απειλήθηκε ακόμη και με βομβαρδισμό από γαλλικά πλοία.
Τελικά το ζήτημα λύθηκε με συμβιβασμό: Οι εργάτες πήραν… ψίχουλα, η εταιρεία Roux-Serpieri-Fressynet αγοράσθηκε από τον Ανδρέα Συγγρό αντί 11.500.000 χρυσών φράγκων για την επεξεργασία των σκωριών και των εκβολάδων και μετονομάσθηκε σε Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου (Ελληνική), ενώ ο Σερπιέρι συνέχισε τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες ιδρύοντας το 1875 την Companie Francaise de Mines du Laurium (Γαλλική) στη θέση Κυπριανός με αντικείμενο εργασιών την εκμετάλλευση των μεταλλείων του Λαυρίου.
Πάντως οι δραστηριότητες και των δύο εταιρειών έκαναν το Λαύριο στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου ένα από τα σπουδαιότερα μεταλλευτικά κέντρα της Ευρώπης. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο Λαύριο είχαν τα προξενεία τους επτά ευρωπαϊκά κράτη και ότι το 1899 κατέπλευσαν στο λιμάνι του 231 ατμόπλοια.
Παρόλο που οι δύο εταιρείες, η ελληνική και η γαλλική, ιδρύθηκαν την ίδια εποχή, δεν είχαν την ίδια πορεία: Το 1917 η Ελληνική Εταιρεία σταματά τις εργασίες της όταν εξαντλείται το προς εκμετάλλευση υλικό και το 1930 εκποιεί τις εγκαταστάσεις της. Αντίθετα, η Γαλλική εταιρεία λειτουργεί μέχρι το 1982, οπότε και νοικιάζει τις εγκαταστάσεις της στην Ελληνική Μεταλλουργική Εταιρία, η οποία θα κλείσει και αυτή οριστικά το 1989.
